به نقل از «باشگاه خبرنگاران»

شیخ بهایی، آوازه پرشکوهی که معمار حرم امام رضا(ع) شد

تاریخ انتشار: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۸۷۲۵۷۵

در طول تاریخ بسیاری از بزرگان عرصه سیاست و علم سعی داشتند تا سهمی هر چند ناچیز در ساخت آجر به آجر صحن و سرای شاه ملک خراسان داشته باشند، بارگاهی که شکوه هنر هنرمندان ایرانی است.

از حمید بن قحطبه که باغش را وقف پیکر مطهر امام قرار داد تا بانو گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری که بنای مسجدی باشکوه را پایه گذاشت، مسجدی که هنوز هم تجلی شکوه معماری عصر تیموریان است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما در یکی از روزگاران که گنبد و گلدسته بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) بسیار بیشتر مورد توجه شاهان و هنرمندان قرار گرفت، آن هم زمانی بود که سلاطین عهد صفویه به هنر هنرمندان بیش از پیش  اهمیت می‌دادند. 

بیشتر بخوانید

شیخ بهایی معمار حرم مطهر رضوی

رجبعلی لباف خانیکی می‌گوید: با توجه به رسمیت یافتن مذهب شیعه در دوران صفویه، توجه به بارگاه مطهر ائمه اطهار و توسعه آن بنا بیشتر از قبل شد. 

این باستان شناس می‌گوید: در دوران صفوی بهترین معماران، هنرمندان و خوش‌نویسان نام‌آور در مشهد گردهم آمدند و شاهکار آفریدند.

او می‌گوید: زمان سلطنت شاه طهماسب را باید سرآغاز فعالیت‌های معماری عصر صفوی در مجموعه حرم رضوی محسوب داشت که البته ساعی و بانی آن اقدامات احتمالا نقیبان یا سادات مشهد بودند.

لباف خانیکی می‌گوید: در همان اوایل سلطنت شاه تهماسب تنها مناره نزدیک گنبد مرمت و طلاکاری شد و در سال۹۳۲ هجری قمری نیز سطح گنبد حرم مطهر که پیش‌تر (عصر شاهرخ) با کاشی‌های نفیس تزئین شده بود به خشت‌های طلا آراسته شد و حدود ۷۰سال پس از آن و در هنگام حمله مجدد ازبکان خزانه حرم به تاراج رفت و طلا‌های روکش گنبد و مناره برای ضرب سکه و مصرف هزینه‌ها برچیده شد. 

او می‌گوید: در زمان سلطنت شاه عباس اول نیز اقدام‌های مهمی در توسعه و گسترش معماری حرم اتفاق افتاد که مهم‌ترین آن گسترش و بازسازی «صحن کهنه» و تجدید طلاکاری گنبد حرم مطهر به دستور شاه صفوی بود.

بیشتر بخوانید

تخریب بافت اطراف حرم خسارت زیادی به هویت مشهد وارد کرده است عروج از آسمان هشتم/ مرقد کدام مشاهیر در همسایگی امام رضا(ع) قرار دارد؟ پیر پالاندوز عارفی در همسایگی امام رضا (ع)

او می‌گوید: با دستور و نظارت شاه عباس دیوار ضلع شمالی صحن کهنه با راهرو و اطاق‌های بر بالای آن و ورودی‌ها و ایوان‌های بزرگ سمت شرق و غرب و خیابانی در امتداد شرق به غرب که از دوطرف به صحن عتیق منتهی می‌شد احداث شد.

این باستان شناس می‌گوید: در سمت جنوبی صحن و مقابل ایوان امیر علیشیر نوایی نیز ایوان دیگری به نام «ایوان عباسی» ساخته شد که به لحاظ ساختار و تزیینات شباهت‌های زیادی با برخی فضا‌های «مسجد شاه» (مسجد امام کنونی) و «مسجد شیخ لطف‌الله» در اصفهان دارد و هنرمندان و خوش‌نویسانی مانند «محمد رضا امامی» که در آن مسجد‌ها هنرنمایی کرده‌اند، ایوان عباسی و دیگر ایوان‌های صحن کهنه را با انواع نقش و خط آراسته‌اند.

او می‌گوید: از اوایل قرن یازدهم هجری قمری اقدامات اساسی و گسترده‌ای چه به لحاظ ساختاری و چه به جهت کاربرد شیوه‌های معماری و نگارگری در مجموعه معماری حرم رضوی اعمال شد و علاوه بر شیوه‌های بومی، از شیوه معماری رایج در اصفهان نیز در برخی فضا‌های معماری حرم مطهر استفاده شد.

لباف خانیکی می‌گوید: در فرایند گسترش فضا‌های کاربردی متنوع حرم مطهر در دوران صفوی علاوه بر صحن کهنه و ایوان‌های مشرف بر آن صحن، رواق‌ها و مقابری نیز ساخته شدند که یکی از آن مقابر، «گنبد حاتم خانی» بود.

او می‌گوید: آن مقبره متعلق به «حاتم خان اردوبادی تبریزی» و همانند «گنبد الله‌وردیخان» است با این تفاوت که نقشه آن مستطیل و مشخصۀ هنری آن مقرنس‌های پرکار مزین به کاشی‌های معرق است.

در اواخر دوران صفوی از سرعت ساخت و ساز در مجموعه حریم رضوی کاسته شد و بیشتر به تکمیل و مرمت آسیب‌ها محدود شد.

شیخ بهایی، معمار آثار ماندگار معماری ایران

در عهد صفویه، دوران شکوه معماری و هنر ایران و در قرن دهم هجری قمری بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی از نوادگان حارث همدانی یکی از یاران با وفای امیرالمؤمنین از دیار شامات به ایران کوچ کرد.

شیخ بهایی را به عنوان معمار آثار ماندگار معماری ایرانی می‌شناسند، از معماری بنای‌های تاریخی و ماندگار اصفهان تا حرم‌های امامان معصوم که مانند نگین انگشتری شکوهمند می‌درخشند.

شراره وقار می‌گوید: اگر بخواهیم اوج هنر ایرانی اسلامی را در فضای کشورمان تعریف کنیم باید به نمونه عینی و مصداق آن در بارگاه منور رضوی و اماکن متبرکه حرم امام هشتم(ع) اشاره کنیم که در جای جای این مکان مقدس اوج هنرنمایی هنرمندان مسلمان ایرانی به چشم می‌خورد. 

این کارشناس معماری می‌گوید: زیبایی معماری در حرم، اما میراث‌دار هنرمندان اهل دلی، چون شیخ بهایی یا ذوالفنون است که اولین سنگ بنای معماری ایرانی اسلامی را به صورت جدی در حرم امام رضا(ع) پایه ریزی کرد.

او می‌گوید: یکی از آثار و طرح‌های بزرگ و ماندنی این عالم دانشمند توسعه حرم رضوی و صحن عتیق کرده است، چنانکه طرح ریزی بنای کنونی گنبد و گلدسته‌های بارگاه ملکوتی زیر نظر داشته و در ساخت آن هم نظارت کامل داشته‌اند.

این کارشناس معماری می‌گوید: شیخ بهایی از نوابغ کم نظیر عالم علم، حکمت و فقه است که توفیق یافته تا علم مهندسی و معماری را در تمدن صفوی و حرم‌های معصومین به کار بگیرد، معماری او در حرم مطهر رضوی شگفت انگیز است. این دانشمند همچنین در علوم مختلفی مانند ستاره شناسی، مهندسی، فیزیک و هنر هم دستی بر آتش داشت.

وقار می‌گوید: شیخ بهاءالدین در شکل گیری شهر اصفهان به عنوان پایتخت صفویه نقش و تاثیر به سزایی داشته تا جایی که بنا‌ها و محصولات معماری و شهرسازی آن دوره بعد از گذشت چهار قرن هنوز حیرت ناظران را بر می‌انگیزد و از بنا‌های شاخص در ملل مسلمان محسوب می‌شوند.

پس از دوران باشکوه صفویه، معماری و هنر این مرز و بوم به خاطر تلاش‌های بی بدیل مردان بزرگی چون شیخ بهایی نه تنها در روزگاران بعد مورد استفاده قرار گرفت، بلکه جلوه‌هایی از این هنر اسلامی ایرانی از ایران فراتر رفت و به کشورهای مختلف از اقیانوس هند تا اقیانوس اطلس صادر شد.

اقدامات ماندگار 

علاوه بر اقدام‌های عمرانی که توسط شیخ بهایی در حرم مطهر رضوی ایجاد شده  ، معماری بنا‌هایی مانند منارجنبان، مسجد امام، ساعت پشت مسجد امام و حصار شهر نجف از اقدام‌های به یادماندنی و تاریخی این دانشمند نابغه در شهر‌های اصفهان و نجف است.

طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان که به نام قنات زرین کمر، یکی از دیگر کارهای شیخ بهایی در دوران زندگانی خویش است، کاریز نجف آباد یکی از بزرگترین کاریز‌های ایران است و از مظهر قنات تا انتهای آبخور آن ۹ فرسنگ است و به ۱۱ جوی بسیار بزرگ تقسیم می‌شود.

شیخ بهایی همچنین وصیت کرده بود تا کتابخانه شخصی‌اش به حرم امام رضا (ع) هدیه داده شود، میراثی گرانقدر که شامل بیش از چهارهزار نسخه خطی و چاپ سنگی و قرآن‌های منسوب به دست‌خط ائمه معصوم علیه السلام که به خط کوفی و بر روی پوست آهو کتابت شده‌اند. 

حجره‌ای که مدفن نابغه معماری جهان اسلام شد

هفت روز پس از تحمل بیماری سختی که بر پیکر نحیف نابغه معماری جهان اسلام مستولی گشته بود، این عالم پس از سال‌ها خدمت زیر سایه اسلام و امامان معصوم در سال ۱۰۳۰ هجری قمری وفات کرد.

او وصیت کرده بود تا پیکرش را در جوار بارگاه مطهر رضوی و در حجره‌ای که محل تدریس او بود دفن کنند، بر اساس همین وصیت، پیکر این دانشمند عالم در سمت پایین پای مبارک حضرت رضا و در مَدرس او به خاک سپرده شد.

در حال حاضر مقبره این عارف و دانشمند جهان اسلام در صحن آزادی حرم مطهر رضوی در رواقی با کتیبه ها و آیینه کاری های بسیار زیبا، محل زیارت بسیاری از زائران می‌باشد. 

گزارشی از فاطمه بک زاده

باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: حرم مطهر رضوی معماری و شهرسازی شیخ بهایی حرم مطهر رضوی دوران صفوی او می گوید امام رضا ع هجری قمری شیخ بهایی حرم امام

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۸۷۲۵۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فرماندار: طرح تأمین پارکینگ اطراف حرم مطهر رضوی را تحویل دولت داده‌ایم 

به گزارش قدس خراسان، سال‌هاست موضوع کمبود پارکینگ در اطراف حرم مطهر رضوی به معضلی برای زائران و مجاوران تبدیل شده است؛ موضوعی که البته مسئولان هم با آن بیگانه نبودند و علاوه بر اینکه در ایام پیک مسافر سعی در برطرف کردن موقتی آن داشتند، در سایر اوقات نیز بر ضرورت رفع آن تأکید کردند اما مشکل همچنان باقی است.

تأکید دوباره تولیت آستان قدس رضوی بر تأمین پارکینگ در اطراف حرم مطهر 

تولیت آستان قدس رضوی در دیدار اخیر با اعضای شورای شهر درخصوص توجه ویژه شورای شهر مشهد برای تحقق دستور رئیس‌جمهور در حل مشکل پارکینگ اطراف حرم مطهر برای خدمت‌رسانی هرچه شایسته‌تر به زائران و مجاوران تأکید کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی با اشاره به میزان گسترده سفرهای زائران با خودرو شخصی به مشهد مقدس، ادامه داد: رئیس جمهور درخصوص رفع مشکل پارکینگ اطراف حرم مطهر دستورات لازم را به معاون اول و معاون اجرایی داده‌اند و بخش‌های مختلف دولت نیز آمادگی لازم را برای همکاری دارند و این نگاه در دولت، مستلزم پیگیری ویژه شورای شهر مشهد و مدیران شهری برای تحقق دستورات رئیس‌جمهور در حل مشکل پارکینگ زائران است.

کاربری زیرگذر حرم مطهر پارکینگ نیست 

البته دغدغه تولیت آستان قدس رضوی برای رفع مشکل پارکینگ در اطراف حرم مطهر رضوی مسبوق به سابقه است، به طوری که وی در سال۱۴۰۰ هم در این خصوص گفته بود: موضوع تأمین پارکینگ یکی از درخواست‌های مکرر و از دغدغه‌های زائران است، بنابراین مسئولان شهری و استانی برای رفع این کمبود در اطراف حرم مطهر باید تدبیری بیندیشند. موضوع پارکینگ در اطراف حرم مطهر اکنون به یک معضل تبدیل شده و مشکلات زیادی برای زائران ایجاد کرده است، به طوری که مردم نسبت به نبود محل پارک خودرو در حریم حرم مطهر گلایه دارند. تأمین پارکینگ همگانی و ساخت شبکه معابر عمومی وظیفه مدیریت شهری و دستگاه‌های متولی در استان خراسان رضوی است، اما آستان قدس سال‌هاست برای رفع مشکلات زائران و مردم، زیرگذر حرم را به‌ طور موقت به این منظور اختصاص داده است، درحالی‌که در طراحی ابتدایی و ساخت زیرگذر حرم، کاربری عبادی و رواق مدنظر بوده است. از سالیان گذشته مشکل پارکینگ اطراف حرم مطهر نیز هرسال پررنگ‌تر شده است، به طوری که امروز دیگر پارکینگ‌های زیرگذر حرم مطهر پاسخگوی جمعیت زائران نیستند و دستگاه‌های شهری و استانی متولی این بخش نیز طی سال‌های اخیر نسبت به این موضوع غفلت‌ کرده‌اند و برای حل این مشکل مردم اقدام قابل‌توجهی انجام نداده‌اند. ساخت پارکینگ در ابتدای چهار خیابان اصلی منتهی به حرم مطهر از راهکارهای رفع این مشکل است تا زائران خودروهای شخصی خود را آنجا پارک کرده و ادامه مسیر را با سرویس‌ها و وسایل حمل‌ونقل رایگانی که مخصوص آنان تعبیه ‌شده است، طی کنند.

مروی با تأکید بر اینکه کمبود پارکینگ در مشهد به‌ویژه در ایام عید نوروز و مناسبت‌های مذهبی یکی از معضلات مهم زائران است، گفت: براساس آمار بیش از ۸۰درصد زائران با خودرو شخصی به مشهد مشرف می‌شوند، بنابراین تأمین پارکینگ یکی از اولویت‌هاست. مسئولان باید به موانع پیش روی زیارت زائران رسیدگی کنند، چراکه نبود جای پارک خودرو سبب ایجاد و تشدید ترافیک در اطراف حرم مطهر می‌شود.

در اطراف حرم مطهر رضوی به چند جای پارک خودرو نیاز است؟ 

مرداد سال گذشته بود که شهردار مشهد ایجاد پارکینگ‌های طبقاتی در سطح شهر مشهد به‌خصوص در محدوده پیرامونی حرم مطهر را یکی از رویکردهای اصلی شهرداری برشمرد.

محمدرضا قلندرشریف درباره برآورد پارکینگ مورد نیاز مشهد در محدوده حرم مطهر رضوی بیان کرد: برآورد ما برای تعداد پارکینگ مورد نیاز در محدوده پیرامونی حرم حداقل ۳۰ هزار واحد پارکینگ طبقاتی است که البته در پروژه‌های مختلف باید عملیاتی شود. هم‌اکنون بیش از ۳ هزار واحد پارکینگ داریم که در اختیار شهروندان قرار گرفته است. 

او تصریح کرد: ابعاد اجرایی تأمین پارکینگ در مشهد متنوع و گسترده است. در حال برنامه‌ریزی همه‌جانبه هستیم و از همین جهت پروژه‌ای نیست که در عرض یک سال تمام شود و دست‌کم سه تا چهار سال عملیات اجرایی آن ادامه خواهد داشت. به عبارتی در حال برنامه‌ریزی هستیم تا به ظرفیت ۳۰هزار واحد پارکینگ در اطراف حرم مطهر برسیم.

شهردار مشهد تأکید کرد: در عین حال در اطراف حرم مطهر پارک سوارهای‌مختلفی داریم تا افرادی که نیازی ندارند با وسیله شخصی خود وارد محدوده حرم مطهر شوند با پارک خودرو در پارک‌سوارها و استفاده از وسایل نقلیه عمومی همچون ون‌ها برای ایاب‌وذهاب و زیارت در منطقه پیرامونی حرم مطهر تردد کنند. در تلاشیم هر دو موضوع را همزمان به نتیجه برسانیم تا در جهت خدمت به شهروندان عزیز گام برداشته شود.

بررسی ظرفیت ۲۰ پارکینگ عمومی غیرحاشیه‌ای شهرداری مشهد در اطراف حرم مطهر رضوی نشان می‌دهد، ظرفیت موجود همچنان ۳هزار جای پارک است.

عضو شورای شهر: در حال تهیه طرح هستیم

موضوع را از رئیس کمیسیون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شورای شهر مشهد پیگیری کردیم.

مجید نژادحسین در این باره گفت: با توجه به ارتباطی که تولیت آستان قدس رضوی با رئیس‌جمهور دارد موضوع کمبود پارکینگ‌های اطراف حرم مطهر رضوی را پیگیری کرده است و خواست برای تأمین پارکینگ در آن منطقه طرحی تهیه تا امکان تأمین پارکینگ فراهم شود. از شهرداری و مجموعه شورای شهر هم خواسته شد روی این موضوع تمرکز کنند و طرحی تهیه شود.

وی افزود: این موضوع در دستور کار شورا قرار گرفت و همکاران ما در مدیریت شهری در حال بررسی و ظرفیت‌شناسی هستند تا ببینیم چه مکان‌هایی برای تأمین پارکینگ مناسب است. قرار است در نخستین جلسه کمیسیون عمران همکاران حوزه معاونت عمران و حمل‌ونقل طرح پیشنهادی خود را ارائه دهند.

رئیس کمیسیون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شورای شهر مشهد بیان کرد: یک‌سری زمین‌ها مثل زمین راه‌آهن، گمرک، شرکت برق و... شناسایی شده که دولت در بحث تملک باید ورود کند تا شهرداری و آستان قدس رضوی بتوانند کار ایجاد پارکینگ‌ها را به صورت مشترک به انجام برسانند.

با توجه به دستور رئیس‌جمهور برای تأمین پارکینگ در اطراف حرم مطهر رضوی، موضوع را از عالی‌ترین نماینده دولت در شهرستان مشهد پیگیری کردیم.

فرماندار: طرح تأمین پارکینگ را تحویل دولت داده‌ایم 

فرماندار مشهد در این باره گفت: ما باید جانمایی‌ها و برآورد مالی تملک‌ها را انجام می‌دادیم و طرح را به دولت ارائه داده‌ایم و هر زمان که تأمین بودجه انجام شود، اجرایی خواهد شد.

محسن داوری در پاسخ به این پرسش خبرنگار ما که در این طرح درمجموع چند جای پارک خودرو پیش‌بینی شده است، اظهار کرد: این طرح فازبندی و اولویت‌گذاری شده است و گام‌به‌گام پیش خواهد رفت.

خبرنگار: معصــومه مـؤمنیــان

معصومه مؤمنیان